L17: Co mogę zrobić dla zabytku?

Nauczyciel zapisuje ustawową definicję „zabytku” na tablicy, oddzielnym kolorem zaznacza wyrazy:
• nieruchomość lub rzecz ruchoma,
• dzieło człowieka,
• poprzednia epoka,
• wartość,
• społeczność.

Nauczyciel pyta uczniów, jak rozumieją te pojęcia, czy jest jakieś słowo, które je łączy. Pomaga im w interpretacji i naprowadza na poprawne zrozumienie. Z racji, iż definicja ta składa się z pięciu kluczowych elementów, można posiłkować się liczeniem za pomocą dłoni i pięciu palców, co ułatwi uczniom zapamiętanie. Po wspólnej dyskusji nauczyciel prosi uczniów o zanotowanie, iż zabytek to rzecz ruchomą bądź nieruchoma, stworzona przez człowieka w przeszłości, mająca wartość dla społeczności.

Ta uproszczona forma definicji zabytku jest bardziej zrozumiała dla uczniów i łatwiejsza do zapamiętania.

W dalszej części nauczyciel prosi o przeczytanie fragmentu ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i odnalezienia czterech form ochrony zabytków. Omawia je wszystkie, zaznaczając, iż wpis do rejestru zabytków nie stanowi jedynej formy ewidencjonowania obiektów zabytkowych, gdyż oprócz rejestru wprowadzono obowiązek prowadzenia ewidencji zabytków. Jest ona podstawą dla sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy.

Uczniowie powinni zapamiętać, iż formy ochrony zabytków stanowią narzędzia prawne, mające na celu zapewnienie warunków umożliwiających trwałe zachowanie zabytków, w szczególności poprzez zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla ich wartości oraz udaremnianie
niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków.

Nauczyciel pyta uczniów, jak postrzegają warszawskie zabytki. Czy są należycie chronione i otoczone właściwą opieką? Zwraca uwagę, że zabytki to nie tylko Zamek Królewski, Łazienki czy Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela, ale w większości są to obiekty, które często mijamy na co dzień: kamienice, kościoły, cmentarze, budynki użyteczności publicznej (urzędy, dworce, szkoły, etc.). Próbuje wspólnie z uczniami zastanowić się nad przyczynami, które doprowadziły do złego stanu technicznego zabytków, zwracając uwagę, że proces degradacji postępuje od wielu dekad, a współcześnie dochodzą jeszcze kolejne problemy.

Prowadzący zajęcia zadaje uczniom pytanie, w jaki sposób mogą się włączyć w działania służące ochronie i opiece nad zabytkami. Przybliża uczniom umiejętności i postawy, które są do tego potrzebne. Zwraca uwagę, że to w dużej mierze od samych mieszkańców i ich zaangażowania system opieki nad zabytkami ma szansę funkcjonować prawidłowo i osiągać zamierzone rezultaty. Propaguje włączanie się w pracę organizacji, które zajmują się działaniami na rzecz ochrony zabytków – zarówno tych działających na szeroką skalę, jak np. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, jak i lokalnymi stowarzyszeniami, jak Towarzystwo Przyjaciół Pragi, Masław, Tu było, tu stało etc.

Nauczyciel wyjaśnia uczniom, jak ważną rolę w naszym życiu odgrywają zabytki oraz że podlegają ochronie prawnej bez względu na swój stan zachowania. Ich zły stan nie przesądza bowiem o tym, że utraciły posiadane wartości zabytkowe. Nauczyciel podkreśla bardzo silną ochronę zabytków zapisaną w ustawie zasadniczej (Konstytucji RP) i szeregu innych aktów prawnych (w tym międzynarodowych).
Równocześnie wskazuje, iż ochrona i utrzymanie zabytkowego zasobu jest coraz mocniej zagrożone. Wynika to z silniejszej presji modernizacyjnej i inwestycyjnej działającej w warunkach silnego prawa własności i pełnej gospodarki rynkowej. Bez spójnego systemu ochrony zabytków, tj. odpowiednich rozwiązań legislacyjnych, organizacyjnych (pozycji służb konserwatorskich), finansowych, a przede
wszystkim edukacyjnych i promocyjnych, poprawa sytuacji nie nastąpi. Uczula uczniów, jak ważna jest sama świadomość posiadania zabytku w swojej okolicy, wrażliwość na jego piękno i jednocześnie dostrzeganie potrzeby jego ochrony i opieki.

Nauczyciel dzieli uczniów na grupy 3-5 osobowe i przekazuje im pracę domową – znalezienie w swojej najbliższej okolicy trzech zabytków: jednego wpisanego do rejestru i dwóch wpisanych do ewidencji. Na bazie tych obiektów uczniowie dokonują dokumentacji fotograficznej oraz określają stan tychże zabytków (np. dobry, zniszczony, wymagający podjęcia natychmiastowych działań ochronnych).
Następnie muszą znaleźć informację o tych obiektach (Internet, przewodniki, opracowania naukowe, etc.) i na podstawie tego przygotować krótką (maks. 5 min.) prezentację (ustną bądź multimedialną).