L01: Warszawa w powieści Lalka Bolesława Prusa

Tytuł:

Cele lekcji

  • Przybliżenie uczniom rzeczywistości historycznej i społecznej, z której wyrosła powieść Lalka.
  • Poznanie miejsc i obiektów w Warszawie związanych z powieścią.

Przebieg zajęć

1. WPROWADZENIE PRZEZ NAUCZYCIELA W TEMAT ZAJĘĆ (7 minut)

Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że sytuacja w zaborze rosyjskim w drugiej połowie XIX wieku była dla Polaków tragiczna. Było to efektem represji po przegranym powstaniu styczniowym. Zlikwidowano autonomię Królestwa Polskiego łącznie z jego nazwą, stosując określenie „Kraj Przywiślański”.

 

Wzrost tendencji rusyfikacyjnych doprowadził do likwidacji resztek autonomii naukowo-oświatowej, wraz z zakazem używania języka polskiego w szkołach. Czasy zaboru rosyjskiego nie były proste również dla ówczesnych twórców. Stąd od pierwszego wydania do 1935 r. powieść funkcjonowała w formie okaleczonej przez carską cenzurę.

 

Lalka to powieść osadzona głównie w drugiej połowie XIX w. Posiada wiele cech powieści realistycznej, wspomniane są liczne wydarzenia i postacie autentyczne. Sama historia powieści dzieje się na tle szerokiej panoramy społecznej Warszawy. Bolesław Prus przedstawia dokładną topografię miasta i życie wszystkich warstw społecznych: są tu arystokratyczne salony, kamienice mieszczańskie, dzielnice biedoty, kościoły, sądy, urzędy, teatry czy parki. Autor bardzo realistycznie przedstawia olbrzymie dysproporcje szczególnie miedzy przedstawicielami warstw bogatszych (arystokracja, zamożni mieszczanie, kupcy i przedsiębiorcy) i biedniejszych (robotnicy, studenci, warszawska biedota).

2. ROZWINIĘCIE TEMATU ZAJĘĆ (22 minuty)

Nauczyciel wraz z uczniami wybiera liczbę punktów na trasie (propozycje tras są zamieszczone w Bazie wiedzy dla prowadzącego zajęcia), gdzie zostaną przedstawione miejsca związane z powieścią.

 

Dobrym pomysłem będzie przedstawianie przez nauczyciela tylko miejsc, a określenie związku z powieścią może nastąpić przez uczniów. W przypadku błędu lub niedomówień, nauczyciel może skorygować wypowiedź. Nauczyciel może również poprosić uczniów o wskazanie miejsc, które nie zostały określone w trasie spacerowej, a występują w powieści – np. Pola Mokotowskie (wyścigi konne), Rogatki Mokotowskie, Pawiak, Cytadela, plac Grzybowski, Dolina Szwajcarska, Kolumna Zygmunta, „żydowskie” ulice: Elektoralna, Nalewki, Świętojerska, czy inne miejsca: Praga, Saska Kępa, Powązki, dworzec kolei wiedeńskiej etc.

3. REKAPITULACJA (5 minut)

Nauczyciel podkreśla, że Prusowi udało się przedstawić w Lalce szeroką panoramę społeczną Warszawy z końca XIX w., głównie poprzez bogatą charakterystykę warstw społecznych, często skrajnie różniących się od siebie (arystokracja, kupcy, mieszczanie, biedota, żydzi, robotnicy, studenci). Bardzo istotne jest, że w powieści Warszawa jako miasto to też bohater. Jest niezwykłą przestrzenią, która odzwierciedla specyfikę i problemy przedstawianego społeczeństwa. Ścisły jest również opis miasta, który połączony z olbrzymią ilością szczegółów tworzy autentyczną topografię miasta i zgodny z rzeczywistością sposób życia jego mieszkańców.

4. ZADANIE PRACY DOMOWEJ (5 minut)

Nauczyciel zadaje pracę domową – należy napisać krótkie wypracowanie dotyczące miejsc nie wymienionych podczas spaceru a związanych z Bolesławem Prusem w Warszawie. Może to być też rozprawka na temat „Warszawa – tło czy bohater powieści Lalka Bolesława Prusa”?

5. Galeria

Baza wiedzy

Literatura

1. Twórczość Bolesława Prusa, Z. Szweykowski Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972, s. 195–199.
2. Śladami Wokulskiego. Przewodnik literacki po warszawskich realiach «Lalki», Stefan Godlewski, Ludwik B. Grzeniewski, Henryk Markiewicz, Warszawa, Czytelnik, 1957, s. 151.

Przydatne linki

Powieść Bolesław Prusa Lalka

Do pobrania

Konspekt lekcji L01

Zobacz także

L06: Z czego składa się mój dom?

Dom to miejsce przeznaczone do celów mieszkalnych. Jego konstrukcja na pierwszy rzut oka może wydawać się prosta. Tymczasem do opisu składających się na niego elementów można użyć setki określeń.

L05: Symbole Warszawy

Symbole to pojęcia, przedmioty, znaki itp. mające jedno znaczenie dosłowne i większą liczbę znaczeń ukrytych. Co nam przychodzi do głowy, gdy myślimy o symbolu Warszawy? Ale nie tylko

L03: Canaletto – malarz, który uchwycił Warszawę

O tym jak wielką wartość mają XVIII-wieczne malarskie dzieła Canaletto dla Warszawy niech świadczy fakt, że po zniszczeniach wojennych stały się podstawą odbudowy wielu ważnych budynków. Co