L12: Kapliczki i krzyże przydrożne w przestrzeni mojej dzielnicy

Tytuł:

Cele lekcji

  • Uczniowie rozumieją historię oraz funkcję kapliczek i krzyży przydrożnych.
  • Uczniowie potrafią wskazać lokalizację krzyży i kapliczek w obrębie swojego miejsca zamieszkania lub w pobliżu swojej szkoły. Znają ich współczesne przeznaczenie i rosnącą popularność.
  • Uczniowie rozumieją bogatą historię stawiania krzyży i kapliczek w kulturze i historii Warszawy oraz potrzebę ich ochrony i opieki.

Przebieg zajęć

1. WPROWADZENIE PRZEZ NAUCZYCIELA W TEMAT ZAJĘĆ (10 minut)

Wprowadzenie można zrobić w czasie wcześniejszej lekcji w szkole, tak aby zacząć od razu od wycieczki. Wcześniej należy także wybrać – najlepiej razem z uczniami – kilka kapliczek bądź krzyży przydrożnych (maksymalnie trzech) usytuowanych najbliżej szkoły, posługując się listą dołączoną do scenariusza.

 

Nauczyciel powinien wyjaśnić historię oraz znaczenie kapliczek i krzyży przydrożnych. Wskazuje na motywy ich powstawania i miejsce ich najczęstszych lokalizacji, a także objaśnia rolę fundatorów. Przedstawia ich mnogość w Warszawie, funkcje, jakie pełniły na przestrzeni wieków i jakie pełnią obecnie.

2. ROZWINIĘCIE TEMATU ZAJĘĆ (22 minuty)

Odwiedzając po kolei poszczególne lokalizacje, nauczyciel wraz z uczniami stara się wyjaśniać, skąd w danym miejscu znalazła się kapliczka i jakie były motywy jej powstania (np. czy jest to kapliczka wolnostojąca, usytuowana na fasadzie budynku, jakie mogło być znaczenie jej lokalizacji etc.). Nauczyciel może zapytać, jaka figura znajduję się w kapliczce, jakie figury najczęściej występują i z czym to jest związane (np. kult Matki Bożej). Po odwiedzeniu wybranych miejsc nauczyciel objaśnia uczniom, że jest to tylko kilka lokalizacji i na podstawie załączonej listy pokazuje uczniom, jak wiele tego typu obiektów znajduje się w dzielnicy czy w całej Warszawie.

 

Nauczyciel zwraca uwagę na współczesne znaczenie kapliczek, które szczególnie w ostatnich latach stały się atrakcją turystyczną – są chętnie odwiedzane i fotografowane. Coraz więcej osób i organizacji podejmuje akcje ich ratowania, zinwentaryzowania i otoczenia ich odpowiednią opieką (w tym konserwatorską). Być może na lekcję plenerową uda się wybrać taką kapliczkę, którą odnowiono i odmalowano, a figurę poddano konserwacji (powinno się pochwalić tego typu działania). Można też z drugiej strony wskazać, że część z nich nie doczekała się remontu i nadal jest w katastroficznym stanie. Dlatego potrzebne są akcje edukacyjne i społeczne w celu zachowanie tego typu dziedzictwa kulturowego.

3. REKAPITULACJA (5 minut)

Nauczyciel objaśnia uczniom, że tradycja wznoszenia kapliczek i krzyży przydrożnych ma bardzo bogatą tradycję zarówno w Warszawie, jak i w całej Polsce. Jest to bez wątpienia jeden z elementów naszego dziedzictwa kulturowego. Podkreśla, iż zarówno samo stawianie tego typu obiektów, jak i opieka nad nimi jest kultywowana od kilku wieków i trwa do dzisiaj. Wskazuje na potrzebę ich ochrony i możliwości wykorzystania jako atrakcji turystycznej. Nauczyciel zwraca uwagę, że współcześnie rzadko powstają nowe kapliczki czy krzyże. Zazwyczaj jest to związane z jakiś ważnym wydarzeniem dla danej społeczności, wsi, miasta czy całego kraju. Pewnym novum są krzyże powypadkowe, stawiane często przy drogach bądź umocowywane na drzewach.

4. ZADANIE PRACY DOMOWEJ (5 minut)

Nauczyciel przekazuje uczniom pracę domową: opisanie jednej bądź kilku kapliczek/krzyży przydrożnych, które znajdują się najbliżej miejsca zamieszkania ucznia (z wyłączeniem tych, które były omawiane na wycieczce).

 

Krótkie wypracowanie powinno zawierać: opis obiektu, wskazanie lokalizacji, ewentualnej historii powstania oraz informacji uzyskanej od lokalnej społeczności (np. starszych sąsiadów).

5. Galeria

Baza wiedzy

Literatura

  • Anna Beata Bohdziewicz, Magdalena Stopa, Kapliczki warszawskie, Dom Spotkań z Historią, Warszawa 2011.
  • Bogna Kwiatkowska Baster, Kapliczki i krzyże przydrożne w polskim krajobrazie, Kraków: Wydawnictwo „Kier”, 2014.
  • Maria i Andrzej Woźniakowie, Kapliczki, figury i krzyże przydrożne Grochowa, Kamionka i okolic, Warszawa: Muzeum Warszawskiej Pragi – Oddział Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, 2009.
  • Kamila Gillmeister, Krzyże i kapliczki przydrożne czyli opowieść o świętych i przestrzeni, Tczew: Fabryka Sztuk, 2015.

Przydatne linki

Zbiór warszawskich kapliczek
Fanpage „Warszawskie kapliczki podwórkowe”

Do pobrania

Konspekt lekcji L12

Zobacz także

L10: Stare Powązki – edukacyjna rola najważniejszej nekropolii Warszawy

Cmentarz Powązkowski – jeden z ważniejszych zabytków naszego kraju – jest traktowany nie tylko jako wyjątkowa nekropolia, ale i miejsce poznawania historii. Jak go zwiedzać? Sposobów jest wiele

L04: Folklor – element naszej tradycji i kultury

Tematem zajęć będzie folklor. Dzięki m.in. prezentacji zdjęć, przedmiotów, utworów muzycznych uczniowie dowiadują się o różnych jego formach, jak architektura, sztuka, muzyka, legendy i tradycje. Będą zachęceni

L09: Stare Powązki – edukacyjna rola najważniejszej nekropolii Warszawy

Cmentarz Powązkowski ma długą i interesującą historię, a przede wszystkim znajdziemy tu mogiły postaci zasłużonych dla Warszawy, dla Polski, jak Reymont, Starzyński, Ordonówna, Niemen. Jest jeszcze aspekt architektury samych