L10: Stare Powązki – edukacyjna rola najważniejszej nekropolii Warszawy

Tytuł:

Cele lekcji

  • Uczniowie znają układ topograficzny i porządkowy Cmentarza Powązkowskiego.
  • Potrafią odnaleźć groby osób według planu cmentarza.
  • Uczniowie poznają bogatą charakterystykę zespołu rzeźbiarsko-architektonicznego.

Przebieg zajęć

1. WPROWADZENIE PRZEZ NAUCZYCIELA W TEMAT ZAJĘĆ (7 minut)

Lekcję w plenerze najlepiej przeprowadzić po lekcji stacjonarnej dotyczącej historii Powązek. Nauczyciel w oparciu o plan Powązek wyjaśnia układ topograficzny i porządkowy nekropolii. Wyjaśnia, że z racji dużej powierzchni, bogactwa przekroju społecznego oraz wyjątkowego zapisu kulturowego, nie sposób jest zwiedzić cmentarz za jednym razem. Należy więc wybrać jeden z kluczy, którymi można się posłużyć, np. wartości artystyczne, przekrój społeczeństwa czy nawet bardziej szczegółowo, np. medaliony i plakiety portretowe.

2. ROZWINIĘCIE TEMATU ZAJĘĆ

Nauczyciel wybiera przygotowane trasy spacerowe bądź razem z uczniami dokonuje wyboru wśród nagrobków osób z dziedziny kultury, sztuki, nauki czy architektury. Może zapytać uczniów, dlaczego wybrali akurat te osoby.

 

Dla przykładu można posłużyć się jedną z poniższych tras spacerowych. Groby oznaczone są w następujący sposób: np. [13/6] – pierwsza liczba wskazuje numer kwatery, druga rząd.

3. Trasa nr 1: „Najstarsza część cmentarza” (czas: 60 min)

Zawiera obszar pierwotny powstały w latach 1790-1820. Będą to kwatery 1-26. Na szczególną uwagę zasługuje odwiedzenie grobów m.in.: Ignacego Popławskiego [1/3], Feliksa Pancera [2/3], Franciszka Christiani [4/4], Marii Kownackiej [6/1], Ludwika Rossmanna [6/5], Romualda Gutta [6/4], Aleksandry Piłsudskiej [6/5], Aleksandra Graybnera [8/2], Jakuba Jasińskiego [8/3], Anny Bilińskiej-Bohdanowicz [10/1], Józefa Grzegorza Lessela [10/6], Wojciecha Żywnego [12/2], Antoniego Lilpopa [15/4], Józefiny Reszke-Kronenbergowej [19/1], Janiny Porazińskiej [19/2], Czesława Domaniewskiego [19/6], Antoniego Boenisha [21/6], Józefa Dziekońskiego [25/2], Franciszka Fuchsa [25/4], Edwarda Leo [26/4], Hipolita Korzeniowskiego [26/1], Edwarda Cichockiego [24/2], Jana Kryńskiego [20/5].

4. Trasa nr 2: „Aleja Zasłużonych” (czas: 60 min)

Aleja ma charakter „panteonu” przede wszystkim inteligencji i ludzi sztuki: profesorów nauk ścisłych i humanistycznych, muzyków, aktorów, malarzy i rzeźbiarzy. Zalecane zwiedzanie nagrobków w porządku chronologicznym, tj. od najstarszych, usytuowanych w zachodniej stronie, do najmłodszych. Właściwie wszystkie osoby zasługują na specjalne wyróżnienie. W czasie zwiedzania można przekazać inicjatywę uczniom, którzy sami wskażą nagrobki osób bądź dzieła sztuki, które ich wyjątkowo
zaciekawią.

5. Trasa nr 3: „Pomniki sztuki cmentarnej” (czas: 90 min)

Trasa ma przybliżyć wyjątkowość nekropolii łączącej wartości artystyczne, historyczne i krajobrazowe, będącej jednocześnie przekazicielem informacji o kulturze i społeczeństwie warszawskim minionych epok. Trasa ta jest najbardziej rozległa, ale pozwala odkryć szeroki przekrój Powązek jako zespołu rzeźbiarsko-architektonicznego. Oznaczenie obejmuje osobę pochowaną / autora pomnika oraz oznaczenie kwatery i rzędu jak w trasie nr 1. Poprzez odniesienie do autora dzieła, na podstawie Bazy wiedzy dla prowadzącego zajęcia, można przyporządkować czas powstania i nurt stylistyczny. Trasa prowadzi od wschodniej do zachodniej części cmentarza. Odwiedzimy tutaj groby: Wągrowskich / Teodor Skonieczny [163/6], Stanisława Węgrzeckiego, Franciszka Kielnickiego / Konstanty Hegel [181/2], mauzoleum rodziny Blochów / proj. Witold Lanci [181/3], rodziny Tokarskich / Józef Manzl [181/5], Adaminy Chołoniewskiej / Pius Weloński [162/1], Marii Belkę / Teodor Skonieczny [2/4], Lusi Raciborowskiej / Donato Barcaglia [3/1], Ignacego Szulca / Andrzej Pruszyński [5/1], rodziny Piaszczyńskich / Teodor Skonieczny [5/5], Franciszka Lewantala / Pius Weloński [7/4], rodziny Piotrowskich / Jakub
Tatarkiewicz [8/1], Aleksandra Graybnera [8/2], Cecylii Krysińskiej / Jakub Tatarkiewicz [8/3], Jadwigi Pusłowskiej / Stanisław Ostrowski [12/6], Ignacego Komorowskiego / Wojciech Święcicki [13/4], Aleksandra Janickiego / Paweł Maliński [14/1], Jakuba Omiecińskiego / Jakub Tatarkiewicz [14/1], Michała
Włodka / Jakub Tatarkiewicz [14/5], Marii Wisnowskiej / Bolesław Syrewicz [16/8], kaplicę rodzinną Leopolda Kronenberga / arch. Artur Goebel [19/1], Panien Kanoniczek / Andrzej Pruszyński [19/3], rodziny Rudnickich / Bartłomiej Mazurek [19/6], wieża grobowca Wojciecha Białoskuni / Andrzej Pruszyński [22/2], kaplica nagrobna rodziny Lesserów / J.P. Dziekoński [23/5], rodziny Jakubowskich / Jan Woydyga [26/1], Franciszka Bernarda / Paweł Maliński [28/6], Ksawerego Koisiewicza / Andrzej Pruszyński [177/1], Wacława Szymanowskiego / Wacław Szymanowski (syn) [ 40/5], rodziny Kazanowskich / arch. Artur Goebel [C/5], Konstantego Wojciechowskiego / Zygmunt Otto [K/4], rodziny Hermanów / Bolesław Syrewicz [T/6], Ludwik Grabowski / Feliks Jabłczyński [84/1].

6. REKAPITULACJA (5 minut)

Nauczyciel przedstawia historię Starych Powązek. Podkreśla, iż Stare Powązki w XIX w. znajdowały się na uboczu wielkich wydarzeń historycznych, gdzie szczęśliwie ominęły je destruktywne działania militarne, podobnie jak w XX w. podczas działań związanych z II wojną światową. Zaznacza, iż przez kilka dekad powązkowska nekropolia była jedynym cmentarzem stolicy, gdzie grzebano wielkich i małych, wybitnych i pospolitych mieszkańców Warszawy, z których wielu tworzyło historię zarówno miasta, jak i narodu. Podkreśla, że jest to obiekt wpisany do rejestru zabytków, który potrzebuje olbrzymiego zainteresowania ze strony osób i instytucji, które mogą wspierać go finansowo, aby mógł nadal tworzyć panteon narodowy i być niezwykłą atrakcją turystyczną dla mieszkańców Warszawy i innych gości. Przypomina, że cmentarz jest oficjalnie zamknięty dla pochówków, chociaż nadal zgodnie z tradycją odbywają się na nim pogrzeby znanych osobistości (Gustaw Holoubek, Czesław Niemen czy Jan Nowak Jeziorański). Dzięki temu kontynuowana jest tradycja chowania tam osób wybitnie zasłużonych lub będących współczesnymi autorytetami.

7. ZADANIE PRACY DOMOWEJ (5 minut)

Nauczyciel przekazuje uczniom pracę domową. Należy opisać biografię jednej bądź kilku postaci poznanych na wycieczce na Starych Powązkach.

8. Galeria

Baza wiedzy

Literatura

1. Cmentarz Powązkowski pod Warszawą, K.W. Wójcicki, Warszawa 1855, s. 7, 17.
2. Cmentarz Powązkowski w Warszawie: panteon polski, T.M. Rudkowski, Wrocław 2006.
3. Przewodnik po Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, Z. Strzałkowski, M. Walecki.

Przydatne linki

Nieoficjalna strona Cmentarza Powązkowskiego

Do pobrania

Konspekt lekcji L10

Zobacz także

L12: Kapliczki i krzyże przydrożne w przestrzeni mojej dzielnicy

Warszawskie krzyże przydrożne lub podwórkowe kapliczki to nie tylko ważne symbole religii, ale również historyczne pamiątki oraz elementy naszego krajobrazu. Są ich setki. Niektóre otoczone opieką, inne znowuś

L11: Detal architektoniczny

W starych warszawskich kamienicach, pomimo działań wojennych, przetrwała duża ilość oryginalnego detalu architektonicznego. W czasie niniejszej lekcji uczniowie poznają najbardziej charakterystyczny i najlepiej zachowany z nich –

L15: Nie tylko Zamek Królewski może być zabytkowym budynkiem

Zabytek? Zamek Królewski, Pałac w Wilanowie, Zamek krzyżacki w Malborku. Ale czy tylko tak spektakularne budowle zasługują na to miano? Okazuje się, że nie i mamy na to dowód. W trakcie dzisiejszych