L10: Stare Powązki – edukacyjna rola najważniejszej nekropolii Warszawy

Lekcję w plenerze najlepiej przeprowadzić po lekcji stacjonarnej dotyczącej historii Powązek. Nauczyciel w oparciu o plan Powązek wyjaśnia układ topograficzny i porządkowy nekropolii. Wyjaśnia, że z racji dużej powierzchni, bogactwa przekroju społecznego oraz wyjątkowego zapisu kulturowego, nie sposób jest zwiedzić cmentarz za jednym razem. Należy więc wybrać jeden z kluczy, którymi można się posłużyć, np. wartości artystyczne, przekrój społeczeństwa czy nawet bardziej szczegółowo, np. medaliony i plakiety portretowe.

Nauczyciel wybiera przygotowane trasy spacerowe bądź razem z uczniami dokonuje wyboru wśród nagrobków osób z dziedziny kultury, sztuki, nauki czy architektury. Może zapytać uczniów, dlaczego wybrali akurat te osoby.

Dla przykładu można posłużyć się jedną z poniższych tras spacerowych. Groby oznaczone są w następujący sposób: np. [13/6] – pierwsza liczba wskazuje numer kwatery, druga rząd.

Zawiera obszar pierwotny powstały w latach 1790-1820. Będą to kwatery 1-26. Na szczególną uwagę zasługuje odwiedzenie grobów m.in.: Ignacego Popławskiego [1/3], Feliksa Pancera [2/3], Franciszka Christiani [4/4], Marii Kownackiej [6/1], Ludwika Rossmanna [6/5], Romualda Gutta [6/4], Aleksandry Piłsudskiej [6/5], Aleksandra Graybnera [8/2], Jakuba Jasińskiego [8/3], Anny Bilińskiej-Bohdanowicz [10/1], Józefa Grzegorza Lessela [10/6], Wojciecha Żywnego [12/2], Antoniego Lilpopa [15/4], Józefiny Reszke-Kronenbergowej [19/1], Janiny Porazińskiej [19/2], Czesława Domaniewskiego [19/6], Antoniego Boenisha [21/6], Józefa Dziekońskiego [25/2], Franciszka Fuchsa [25/4], Edwarda Leo [26/4], Hipolita Korzeniowskiego [26/1], Edwarda Cichockiego [24/2], Jana Kryńskiego [20/5].

Aleja ma charakter „panteonu” przede wszystkim inteligencji i ludzi sztuki: profesorów nauk ścisłych i humanistycznych, muzyków, aktorów, malarzy i rzeźbiarzy. Zalecane zwiedzanie nagrobków w porządku chronologicznym, tj. od najstarszych, usytuowanych w zachodniej stronie, do najmłodszych. Właściwie wszystkie osoby zasługują na specjalne wyróżnienie. W czasie zwiedzania można przekazać inicjatywę uczniom, którzy sami wskażą nagrobki osób bądź dzieła sztuki, które ich wyjątkowo
zaciekawią.

Trasa ma przybliżyć wyjątkowość nekropolii łączącej wartości artystyczne, historyczne i krajobrazowe, będącej jednocześnie przekazicielem informacji o kulturze i społeczeństwie warszawskim minionych epok. Trasa ta jest najbardziej rozległa, ale pozwala odkryć szeroki przekrój Powązek jako zespołu rzeźbiarsko-architektonicznego. Oznaczenie obejmuje osobę pochowaną / autora pomnika oraz oznaczenie kwatery i rzędu jak w trasie nr 1. Poprzez odniesienie do autora dzieła, na podstawie Bazy wiedzy dla prowadzącego zajęcia, można przyporządkować czas powstania i nurt stylistyczny. Trasa prowadzi od wschodniej do zachodniej części cmentarza. Odwiedzimy tutaj groby: Wągrowskich / Teodor Skonieczny [163/6], Stanisława Węgrzeckiego, Franciszka Kielnickiego / Konstanty Hegel [181/2], mauzoleum rodziny Blochów / proj. Witold Lanci [181/3], rodziny Tokarskich / Józef Manzl [181/5], Adaminy Chołoniewskiej / Pius Weloński [162/1], Marii Belkę / Teodor Skonieczny [2/4], Lusi Raciborowskiej / Donato Barcaglia [3/1], Ignacego Szulca / Andrzej Pruszyński [5/1], rodziny Piaszczyńskich / Teodor Skonieczny [5/5], Franciszka Lewantala / Pius Weloński [7/4], rodziny Piotrowskich / Jakub
Tatarkiewicz [8/1], Aleksandra Graybnera [8/2], Cecylii Krysińskiej / Jakub Tatarkiewicz [8/3], Jadwigi Pusłowskiej / Stanisław Ostrowski [12/6], Ignacego Komorowskiego / Wojciech Święcicki [13/4], Aleksandra Janickiego / Paweł Maliński [14/1], Jakuba Omiecińskiego / Jakub Tatarkiewicz [14/1], Michała
Włodka / Jakub Tatarkiewicz [14/5], Marii Wisnowskiej / Bolesław Syrewicz [16/8], kaplicę rodzinną Leopolda Kronenberga / arch. Artur Goebel [19/1], Panien Kanoniczek / Andrzej Pruszyński [19/3], rodziny Rudnickich / Bartłomiej Mazurek [19/6], wieża grobowca Wojciecha Białoskuni / Andrzej Pruszyński [22/2], kaplica nagrobna rodziny Lesserów / J.P. Dziekoński [23/5], rodziny Jakubowskich / Jan Woydyga [26/1], Franciszka Bernarda / Paweł Maliński [28/6], Ksawerego Koisiewicza / Andrzej Pruszyński [177/1], Wacława Szymanowskiego / Wacław Szymanowski (syn) [ 40/5], rodziny Kazanowskich / arch. Artur Goebel [C/5], Konstantego Wojciechowskiego / Zygmunt Otto [K/4], rodziny Hermanów / Bolesław Syrewicz [T/6], Ludwik Grabowski / Feliks Jabłczyński [84/1].

Nauczyciel przedstawia historię Starych Powązek. Podkreśla, iż Stare Powązki w XIX w. znajdowały się na uboczu wielkich wydarzeń historycznych, gdzie szczęśliwie ominęły je destruktywne działania militarne, podobnie jak w XX w. podczas działań związanych z II wojną światową. Zaznacza, iż przez kilka dekad powązkowska nekropolia była jedynym cmentarzem stolicy, gdzie grzebano wielkich i małych, wybitnych i pospolitych mieszkańców Warszawy, z których wielu tworzyło historię zarówno miasta, jak i narodu. Podkreśla, że jest to obiekt wpisany do rejestru zabytków, który potrzebuje olbrzymiego zainteresowania ze strony osób i instytucji, które mogą wspierać go finansowo, aby mógł nadal tworzyć panteon narodowy i być niezwykłą atrakcją turystyczną dla mieszkańców Warszawy i innych gości. Przypomina, że cmentarz jest oficjalnie zamknięty dla pochówków, chociaż nadal zgodnie z tradycją odbywają się na nim pogrzeby znanych osobistości (Gustaw Holoubek, Czesław Niemen czy Jan Nowak Jeziorański). Dzięki temu kontynuowana jest tradycja chowania tam osób wybitnie zasłużonych lub będących współczesnymi autorytetami.

Nauczyciel przekazuje uczniom pracę domową. Należy opisać biografię jednej bądź kilku postaci poznanych na wycieczce na Starych Powązkach.