L09: Stare Powązki – edukacyjna rola najważniejszej nekropolii Warszawy

Nauczyciel wyjaśnia historię powstania nekropolii na Powązkach. Wskazuje problemy, z którymi mierzyli się mieszkańcy Warszawy (brak odpowiedniej liczby cmentarzy w Warszawie, olbrzymia śmiertelność wśród mieszkańców – w tym choroby i epidemie, liczne działania wojenne). W dalszej części nauczyciel przedstawia trudne początki cmentarza ze względu na jego prowincjonalne usytuowanie i brak środków finansowych na jego rozbudowę. Opowiada o powodach zatargu związanym z kwestiami finansowymi między gospodarzami Starych Powązek (tj. kościołem) a parafianami. Wskazuje, jak na przestrzeni wieków nekropolia się powiększała, dzięki dbaniu o zieleń tworzyła piękne tło dla posępnych nagrobków, funkcjonowała jako panteon narodowy, aż stała się najbardziej urzekającą nekropolią Warszawy.

Nauczyciel pyta uczniów, czy znają jakąś postać, która została pochowana na Powązkach. Zadaje pytania, które pozwolą przybliżyć sylwetkę tej postaci. W przypadku kilku odpowiedzi nauczyciel stara się naprowadzić uczniów, że Powązki są specyficznym cmentarzem warszawskim, gdzie na przestrzeni setek lat chowani byli najwybitniejsi obywatele zasłużeni dla Warszawy i Polski. W dalszej części nauczyciel pokrótce omawia kilka z wybranych postaci. Wyboru dokonuje sam bądź wspólnie z uczniami, pytając, jaką sylwetkę chcieliby poznać (np. artystę, architekta, muzyka, prawnika, etc.). Może poprosić uczniów o podanie jakiegoś faktu z życia bądź przykładu dorobku danego artysty albo zapytać, którą z wymienionych osób uczniowie najbardziej cenią bądź która przypadła im do gustu i dlaczego. Można również alternatywnie dokonać wyboru na podstawie wyglądu nagrobka (ze zdjęcia) i dodać do tego historię związaną z postacią, do której grób należy. Nauczyciel powinien dążyć do pokazania bardzo szerokiego przekroju społecznego osób pochowanych na Starych Powązkach oraz pokazać, jak wielu wybitnych warszawiaków spoczęło na tej szczególnej dla stolicy nekropolii.

Nauczyciel przedstawia historię Starych Powązek. Podkreśla, iż Stare Powązki w XIX w. znajdowały się na uboczu wielkich wydarzeń historycznych, gdzie szczęśliwie ominęły je destruktywne działania militarne (podobnie jak w XX w. podczas działań związanych z II wojną światową). Zaznacza, iż przez kilka dekad powązkowska nekropolia była jedynym cmentarzem stolicy, gdzie grzebano wielkich i małych, wybitnych i pospolitych mieszkańców Warszawy, z których wielu tworzyło zarówno historię miasta, jak i narodu. Podkreśla, że jest to obiekt wpisany do rejestru zabytków, który potrzebuje olbrzymiego zainteresowania ze strony osób i instytucji, które mogą wspierać go finansowo, aby mógł nadal tworzyć panteon narodowy i być niezwykłą atrakcją turystyczną. Przypomina, że cmentarz jest oficjalnie zamknięty dla pochówków, chociaż nadal zgodnie z tradycją odbywają się na nim pogrzeby znanych osobistości (Gustaw Holoubek, Czesław Niemen czy Jan Nowak Jeziorański). Dzięki temu kontynuowana jest tradycja chowania tam osób wybitnie zasłużonych lub będących współczesnymi autorytetami.

Nauczyciel przekazuje uczniom pracę domową. Należy opisać biografię jednej bądź kilku postaci poznanych na wycieczce po Starych Powązkach. Bardzo dobrym pomysłem może być wspólne sprzątanie grobów osób znanych bądź tych nagrobków, o które nikt nie dba.