L03: Canaletto – malarz, który uchwycił Warszawę

Nauczyciel pyta uczniów, czy znają osobę Canaletta. Stara się uzyskać od nich jak najwięcej informacji o tej postaci. Naprowadza uczniów na szczegóły jego biografii poprzez pytania skąd pochodził, z jakim krajem kojarzy się jego nazwisko, w jakich czasach żył i pracował, z czego zasłynął dla Warszawy.

Na koniec przekazuje te informacje, które zostały pominięte przez uczniów.

Nauczyciel prezentuje prace Canaletta. Na początku może pokazać wszystkie bądź większość prac.

Zadaje uczniom pytanie, czy rozpoznają miejsca albo charakterystyczne obiekty. Następnie sam albo z pomocą uczniów wybiera dwie-trzy fotografie, które bardziej szczegółowo omawia z uczniami. Początkowo zaczyna od architektury, zwracając uwagę, że obrazy Canaletta przedstawiają wiele obiektów z dzielnic, placów i ulic Warszawy stanisławowskiej. Ukazują zarówno samo miasto, jak i jego peryferie, tj. tereny łazienkowskie, łąki wilanowskie czy Pragę. Można dostrzec przenikanie się wsi do miasta, gdzie wśród małych drewnianych domostw wyrastają wykwintne pałace (Widok Ujazdowa i Łazienek) i na odwrót, gdy na skutek ożywienia gospodarczego, rozwoju przemysłu i handlu do miasta tłumnie ściąga ludność wiejska, która rozlewa się po ulicach Warszawy. Można zwrócić uwagę na przeobrażanie miasta, jego dysproporcje i sprzeczności. Z architektonicznie ułożonym Krakowskim Przedmieściem sąsiadują nieuporządkowane drewniaki Powiśla (Widok Warszawy z Pałacem Ordynackim).

Naprzeciwko Pałacu Krasińskich (siedziby władz państwowych) widać niezabudowaną, zagraconą kamieniami i drewnem działkę, na której pasą się krowy (Plac Krasińskich). Przed Kościołem Wizytek odbywa się targ na siano, a tuż obok stoją drewniane zabudowania gospodarcze (Kościół Wizytek). Można wskazać, że Canaletto trzykrotnie maluje najbardziej reprezentacyjną ulicę – Krakowskie Przedmieście. Raz od strony placu Zamkowego i dwa razy w kierunku tego placu (od kościoła św. Krzyża i od posągu Matki Boskiej Passawskiej).

W dalszej części nauczyciel zwraca uwagę na szczegóły życia ulicznego. Prosi uczniów, aby opowiedzieli, co widzą na obrazach. Zwraca uwagę na różnorodność warstw społecznych, które silnie ze sobą kontrastują (dworzanie w pudrowanych perukach kontra nędzarze, którzy w łachmanach wyciągają rękę po datki). Pyta uczniów, jakie widać sceny życia codziennego (handel, przeprawa przez Wisłę, rozmowy i gawędy ludzi, robotnicy pracują przy budowach, pasterze pasą krowy, etc.).

Na koniec nauczyciel podkreśla, że dzięki precyzyjnemu odtworzeniu architektury, wierności i dokładności, prace Canaletta zostały wykorzystane do odbudowy powojennych zniszczeń Warszawy.

Nauczyciel przypomina, że prace Canaletta są kopalnią informacji dla historyków architektury, urbanistów, kostiumologów czy ogrodników. Są one zarówno dziełem sztuki, jak i materiałem dokumentalnym dot. ówczesnych obyczajów, z zadziwiającą precyzją rysunku, perspektywy, wyczucia cech stylowych i piękna architektury. Zaznacza, że Canaletto trafił na jeden z najbardziej dynamicznych i przełomowych momentów rozwoju Warszawy. Podkreśla niezwykłą wartość tych prac i tragiczne
dzieje związane z ich ochroną przed najeźdźcami i działaniami wojennymi. Nie tylko przedstawiają one więc Warszawę, ale stanowią właściwie jej cząstkę jako nielicznie zachowane tak wyjątkowej klasy zabytki.

Nauczyciel – w zależności od wieku uczniów – zadaje uczniom pracę domową:
1. Wykonanie zdjęcia nt. „Życie na ulicy” – wywołanie go i przedstawienie w formie krótkiego referatu.

2. Wykonanie zdjęcia – kadru podobnego do wybranego obrazu Canaletta – i opisania zmian, jakie zaszły na przestrzeni wieków.