Uzależnienia behawioralne, w tym cyfrowe. Cykl.2/Odc.3

Tagi:

agresja u dzieci | alternatywne aktywności | brak kontroli nad emocjami | budżet obywatelski | cyberuzależnienie | edukacja o zagrożeniach | higiena cyfrowa | izolacja społeczna | konsekwencje uzależnień | limity korzystania z urządzeń | mechanizm iluzji i zaprzeczeń | podcast dla rodziców | pomoc specjalistyczna | prewencja uzależnień | problemowe korzystanie z urządzeń | projekt "Nie jesteś sam" | regulacja emocji | symptomy uzależnień | uzależnienia behawioralne | uzależnienia cyfrowe | uzależnienia dzieci | zaniedbywanie obowiązków | zasady rodzinne

Witamy serdecznie w trzecim odcinku drugiego cyklu podcastów “Nie jesteś sam – pierwsza pomoc psychologiczna”, teraz dla całego miasta. Wita was dr Ewa Odachowska-Rogalska oraz dr Agnieszka Siedler. Jesteśmy w drugim cyklu, czyli cyklu dla rodziców i tym razem spotykamy się, żeby porozmawiać o uzależnieniach behawioralnych, o uzależnieniach, które są nazywane również cyfrowymi. Czyli jak rozpoznać to, kiedy mogą być one dysfunkcyjne, kiedy one będą aktywnie wpływać na rozwój i kiedy tak naprawdę udać się też dzieckiem do specjalisty? Jeśli w ogóle uznamy, że będzie taka pomoc potrzebna.

Ale na początek może porozmawiamy sobie w ogóle o tym, czym jest cyberuzależnienie? Czym jest tego rodzaju sytuacja i w jaki sposób rozpoznać, że już to jest korzystanie problemowe? Weźmy pod uwagę, że uzależnienie behawioralne to w jakiś sposób nadmierna, taka niekontrolowana potrzeba wykonywania pewnych czynności, które prowadzą do jakichś negatywnych skutków. Najczęściej w tym kontekście mówimy o urządzeniach elektronicznych, chociaż mogłoby być to również uzależnienie od innych czynności, na przykład od zakupów, tak jak dzieje się w przypadku osób dorosłych. Jeśli mówimy o uzależnieniach behawioralnych, to rzeczywiście faktycznie uzależnić można się od zasadzie od wszystkiego. To znaczy, że wszystko, co robimy i co potem powoduje pewien przymus odtwarzania tego, i pojawia się jednocześnie pewien niepokój w sytuacji deprywacji tego, czyli w sytuacji, kiedy nie mam dostępu do tego, co sprawia mi przyjemność, rozładowuje mój stan emocjonalny, będziemy już nazywać na początku jeszcze ryzykownym używaniem, a potem już często uzależnieniem. Warto dodać, że w klasyfikacjach diagnostycznych nie ma bezpośrednio takiej jednostki diagnostycznej, jak uzależnienia behawioralne, ponieważ rzeczywiście uzależnić można się od wszystkiego, ale mówimy o  takiej sferze trudności  w zakresie kontroli afektu impulsów. To znaczy, że zwykle uzależnieniu będzie towarzyszył jakiś silny afekt, czyli dziecko będzie reagowało bardzo emocjonalnie na sytuację, w której nie ma na przykład telefonu, nie ma możliwości dostępu do komputera, nie ma możliwości dostępu do iPada, bądź też wszystkiego, co jest tak bardzo atrakcyjne.

Tak, pojawiają się silne reakcje emocjonalne, ale też właśnie brak kontroli. Czyli taka potrzeba ciągłego spędzania czasu na tej aktywności. Coraz większego spędzania czasu na tej aktywności. Taka niemożliwość zaspokojenia tej potrzeby i bardzo duża trudność z samodzielnym ograniczeniem tego, taka wręcz niemożliwość przerwania tego działania, przy czym jednocześnie, jeśli rodzic próbuje ingerować tutaj w ten czas, to zwykle dziecko zachowuje się agresywnie i to jest już bardzo taka duża czerwona lampka, która powinna nam się wtedy zapalić, która powoduje, że to dziecko być może będzie potrzebowało pomocy specjalisty, żeby pracować nad uzależnieniami. Warto też dodać, że w ogóle uzależnienia – to jest taka sytuacja, w której pierwszym mechanizmem uzależnieniowym, czyli tym, co obserwujemy, jest mechanizm regulacji emocji. To znaczy, że jeśli zaczynam korzystać z czegoś, to sprawia mi to radość. Sprawia mi to przyjemność. Albo nie myślę o jakichś problemach, nie myślę o jakichś troskach. Albo pozwala mi to odseparować się od świata zewnętrznego i daje jakąś kontrolę, jakąś dozę interakcji społecznych, no bo dzieci także tego niekiedy szukają w sieci bądź też w innego rodzaju czynnościach, które mogą doprowadzić do uzależnienia i jako drugi taki mechanizm, czyli poza mechanizmem regulacji emocji. Pojawia się mechanizm iluzji i zaprzeczeń, czyli ja gram wtedy, kiedy chcę, jak będę chciał, to przestanę. Tak naprawdę nie mam problemu. Robię to tylko wtedy, kiedy mam dostęp i tak dalej, i tak dalej.

Natomiast w pewnym momencie może przekształcić się to w trzeci mechanizm towarzyszący uzależnieniom, czyli w taką sytuację, że jak że gram i jak nie mam już nad tym kontroli to już są 2 różne osoby. Czyli ja wiem, że robię źle, natomiast nie jestem w stanie się od tego oderwać. Mam takie poczucie, że muszę mieć kontrolę nad tym, co się dzieje w sieci i mam poczucie, że bez tego nie jestem sam w stanie sobie dać rady i to już jest naprawdę problem związany z uzależnieniem, i jest to sygnał dla rodzica, że należy dziecku pomóc. Wtedy pojawiają się też różne konsekwencje tych zachowań, zaniedbywanie innych obowiązków, zadań szkolnych obowiązków domowych, izolacja społeczna, przedkładanie takiego kontaktu, żywego kontaktu z rówieśnikiem. Także ważniejsze jest to, żeby pograć w grę, żeby być w świecie wirtualnym niż żeby spotkać się z kolegami. Nadmierne korzystanie z technologii, albo w ogóle problem z uzależnieniami behawioralnymi może to prowadzić do problemów zdrowotnych, do zaburzeń snu. Do kłopotów ze wzrokiem, ale też do otyłości. Czyli dziecko nie rusza się? Dziecko nie uczestniczy aktywnie w życiu, również w tym aspekcie fizycznym. W związku z tym mamy coraz większe kłopoty związane właśnie z deficytem ruchu.

Tutaj też warto zaznaczyć, że im wcześniej rozpoznamy te symptomy, tym mamy szansę na podjęcie skuteczniejszych metod oddziaływania, czyli najlepiej już reagować. Wiadomo, że lepiej zapobiegać niż leczyć, więc taka higiena cyfrowa to jest coś, czego powinniśmy uczyć dzieci już od samego początku. Oczywiście do pewnego wieku dzieci w ogóle nie powinny mieć dostępu do urządzeń elektronicznych, ponieważ jest to dla nich rozwojowo nieadekwatne, a jednocześnie bardzo atrakcyjne. To znaczy, że dziecko, które jest nauczone regulacji swoich emocji albo spędzania wolnego czasu w postaci tego, że ma iPada tylko po to, żeby było, “grzeczne przez jakiś czas”, no to jest to dziecko, które widzi, że ten przedmiot jest atrakcyjny, kolorowy, fajny. W związku z tym potem bardzo często wybierze te właśnie formy aktywności. Jak coś, co jest atrakcyjne, bo to działa, bo w ten sposób ktoś mi pokazuje, że mogę sobie radzić z moimi emocjami, i w związku z tym dziecko nie nabywa innych umiejętności radzenia sobie z emocjami. To jest często coś, gdzie wpływ mogliby mieć również rodzice i ich podejście. Jeżeli dziecko nie chce jeść, postawię mu bajkę. Tak, postawię tutaj tego iPada. Jeżeli chciałbym mieć chwilę dla siebie albo dziecko jest zdenerwowane, nie radzę sobie. Z wybuchem jego emocji, z jego poczuciem frustracji, dam mu telefon, bo to sprawia, że te emocje szybko znikają. Ale to jest szybkie rozwiązanie. Wszystkie szybkie rozwiązania mają potem swoje złe konsekwencje. Dużo lepiej wybrać tą trudniejszą drogę, trochę cięższą, na początku, ale taką, która da nam dobre efekty. Czyli w tym przypadku zająć się emocjami dziecka, nauczyć się, jak regulować swoje emocje, co z nimi zrobić. Co zajmie nam wiele czasu, ale dzięki temu możemy zapobiec na przykład uzależnieniu w przyszłości.

To prawda, a uzależnienie jest bardzo poważnym problemem. I niestety, ale rezultaty takiego badania, które było prowadzone w Akademii Pedagogiki Specjalnej, które nazywa się “Brzdąc w sieci” są naprawdę bardzo niepokojące. Ono pokazują, że dzieci już pięcio, sześcioletnie, mają symptomy uzależnienia właśnie od tych cyber urządzeń. I tutaj naprawdę  specjaliści biją na alarm, ponieważ może skończyć się naprawdę to deficytami w obszarze rozwoju umiejętności społecznych komunikacji społecznej. Potem takie dzieci mogą mieć symptomy uzależnień i sobie z nimi po prostu zwyczajnie w świecie nie radzić. Mamy pewne wskazówki dla rodziców.  Takie już bardzo konkretne wskazówki, które mamy nadzieję, że będą pomocne.

Jeśli chodzi o kwestie również takiej prewencji, po pierwsze monitoruj czas spędzany przez przed ekranem. To nie jest sytuacja, która dotyczy dziecka w wieku 1, 2 czy nawet 5 lat. Im później rozpoczynamy tego rodzaju przygodę dziecka, tym lepiej, dlatego że ten przedmiot staje się atrakcyjny, jeśli im wcześniej staje się atrakcyjny, tym niestety wcześniej może doprowadzić do potencjalnych trudności. A więc ustal rozsądne limity korzystania z urządzeń elektronicznych i trzymaj się ich konsekwentnie, ale również samodzielnie pokazuj, bądź dobrym wzorem, promuj alternatywne aktywności. Bo jeśli dziecko się nudzi i atrakcyjny jest dla niego przedmiot, który stanowi potem podstawę do uzależnienia, no to dziecko potrzebuje alternatywy, zachęcaj dziecko do angażowania się w sport, hobby czy spotkania z rówieśnikami. Poza tym światem wirtualnym. Czyli, jeśli rozmawiasz z rówieśnikami gdzieś tam przy użyciu komunikatora, to może należy zachęcić dziecko, żeby wyszło i porozmawiało z rówieśnikami na żywo. Mamy też       takie zalecenie, jak konieczność bycia świadomym sygnałów uzależnienia i dlatego też o tym mówimy. Czyli zwracaj uwagę na takie objawy, jak drażliwość przy braku dostępu do urządzeń, zaniedbywania obowiązków, izolacja społeczna i no właśnie te wybuchy gniewu w sytuacji, kiedy próbujemy dziecku to urządzenie jakoś limitować. Rozmawiaj o zagrożeniach, czyli edukuj dziecko na temat potencjalnych negatywnych skutków nadmiernego korzystania z technologii. Takich jak wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne, ale także na relacje społeczne. Przede wszystkim ustal rodzinne zasady korzystania z technologii, które będą dotyczyły wszystkich. To znaczy, że jak siadamy do obiadu, to telefony wszyscy zostawiamy tam, gdzie będą one daleko od stołu. Bo jeśli rodzic pokazuje dziecku dokładnie to, czego potem od dziecka wymaga, żeby tego nie robiło, no to będzie to po prostu nieskuteczne.

Na tym kończymy dzisiejsze spotkanie. Bardzo dziękujemy, dr Ewa Odachowska-Rogalska oraz dr Agnieszka Siedler. Do usłyszenia.

Podcast zrealizowano w ramach projektu „Nie jesteś sam” finansowanego z Budżetu Obywatelskiego miasta stołecznego Warszawy na rok 2024. Nagranie wykonano w studiu FabLab Pobite Gary! Realizacja: Centrum Wspierania Rodzin „Rodzinna Warszawa”.