2. Jak rozwijać umiejętności rozwiązywania konfliktów i umiejętności komunikacyjne u uczniów. Cykl podcastów dla nauczycieli.

Tagi:

budżet obywatelski | dla nauczycieli | rozwiązywanie konfliktów | umiejętności komunikacyjne

– Witamy państwa w drugim odcinku cyklu „Nie jesteś sam: pierwsza pomoc psychologiczna”, teraz dla całego miasta. W drugim odcinku będziemy rozmawiać o tym, jak nauczyciel może rozwijać umiejętności komunikacyjne uczniów, ale także porozmawiamy o pewnych strategiach rozwiązywania konfliktów w grupie. Pojawią się też informacje o tym, jak dawać dobre, rozwojowe wzory zachowań i postaw. Z całą pewnością będziemy tutaj też mówić o roli empatii, tolerancji w relacjach. Czyli wszystko to, co wiąże się z szeroko pojętą komunikacją społeczną w środowisku szkolnym, czyli jak reagować na konflikt i tak dalej. Wita was dr Odachowska-Rogalska i dr Agnieszka Siedler. Przypominamy, że jesteśmy po to, żeby nauczyć Was radzić sobie z rozwiązywaniem problemów natury psychologicznej w szkole, w domu, ale także samodzielnie, jeśli będziemy mówić już do Was, do dzieci, do młodzieży, do nastolatków. Natomiast, zwracając uwagę na to, że nauczyciel jest na pierwszym planie obserwacji zachowań dziecka, chciałybyśmy poruszyć kilka kwestii, które naszym zdaniem są istotne w kontekście funkcjonowania społecznego w relacjach w szkole.

– Ja myślę, że jest to bardzo ważne zagadnienie, a z drugiej strony trudne dla nauczycieli, bo chyba nauczyciele też mogą mieć poczucie, że ich zadaniem jest przekazywanie treści, i trochę brakuje czasu, żeby rozwijać umiejętności komunikacyjne, strategie. A to jest coś, co można robić w trakcie edukacji.

– Z całą pewnością można te dwie rzeczy robić jednocześnie, i nic nie stoi na przeszkodzie, żeby tak się działo. Nauczyciel może rozwijać umiejętności komunikacyjne dzieci poprzez zadania, które jednocześnie rozwijają jego umiejętności poznawcze, ale też jego wiedzę (szeroko pojętą). My bardzo byśmy zachęcały, żeby ta wiedza, która jest przekazywana w szkole, nie była sucha, ale wyposażona również w komponenty dotyczące interakcji, relacji i tak dalej. Bardzo ważny jest tutaj element związany z komunikacją międzyludzką, dlatego że jako ludzie jesteśmy ewolucyjnie przygotowani albo przystosowani do tego, że żyjemy w kohorcie, czyli w grupie. A zatem w grupie też powinniśmy przetrwać. Jako dorośli wiemy, że nawet w sytuacji stresu szukanie wsparcia społecznego jest naturalnym wynikiem tego, co się dzieje w obszarze biologicznym. To znaczy, że w stresie poza kortyzolem wydziela się także oksytocyna, która każe nam szukać wsparcia społecznego. Więc potrzebujemy rozwijać elementy komunikacji społecznej, żeby lepiej radzić sobie w grupie, a także lepiej radzić sobie ze stresem.

– Ale wróćmy do umiejętności komunikacyjnych, bo to jest nasz temat. Myślę sobie, że taką podstawową rzeczą, którą może zrobić nauczyciel, to przede wszystkim sam dać dobry przykład tego, jak się komunikuje, i trochę zamodelować dzieciom, jak powinno się formułować komunikaty, z jakiej perspektywy, jak ta komunikacja powinna wyglądać.

– Dokładnie tak. Bardzo wielu dorosłych – nie tylko nauczycieli, ale generalnie dorosłych – zapomina o tym, że dziecko uczy się przez obserwację i modelowanie. Ciężko jest oczekiwać od dziecka, że będzie dobrze komunikowało swoje potrzeby, ale też wyrażało się pozytywnie o wszystkich innych, jeśli sami nie stosujemy takich strategii. Jeśli traktujemy dziecko nie podmiotowo, traktujemy je jako kogoś, kto jest zdecydowanie niżej w hierarchii, to nie znaczy, że oczekujemy, żeby nauczyciel nie uważał, że jest pod względem decyzyjności dokładnie na tym samym poziomie co dziecko. Ale tutaj raczej chodzi o to, że rozmawiamy na takich poziomach, jak równy z równym. To znaczy, że Twoje potrzeby są ważne i moje potrzeby są ważne. Ja te potrzeby respektuję i oczekuję, żebyś Ty respektował potrzeby wynikające z mojego zawodu.

A zatem to, jak nauczyciel się zachowuje, jest bardzo często wypadkową tego, jak dziecko będzie zachowywało się w stosunku do innych osób. Szczególnie w okresie młodszym, kiedy mówimy o czasie rozwoju umiejętności szkolnych, kiedy nauczyciel jest podstawowym autorytetem dla dziecka, kiedy dziecko komunikuje rodzicom, że ta pani w szkole jest jego ulubiona, ona jest super, to jest najlepsza pani. No to właśnie ta pani jest bardzo często lubiana, dlatego że jest miła, odnosi się z szacunkiem do dziecka, uczy komunikować swoje potrzeby i swoje potrzeby własne komunikuje w taki sposób, że jest to dla dziecka bezpieczne i atrakcyjne.

– Czyli nie zrzuca czegoś na stronę ucznia, ale mówi na przykład o swoich emocjach: czuję się bezradna, kiedy cały czas rozmawiacie w trakcie lekcji.

– Albo: sprawiacie mi przykrość, że rozmawiacie w ciągu całej lekcji, przeszkadzacie mi w mojej pracy, w tym, że chcę wam przekazać różne ważne treści. Nie możemy wymagać od dzieci, że one będą cały czas miały stałą uwagę taką jak dorosły, ponieważ u dziecka ta męczliwość ośrodkowego układu nerwowego też wygląda inaczej niż u dorosłego, więc dzieci potrzebują przerywników. Ale wiadomo, że musimy to robić i także z respektowaniem pewnych zasad realizacji podstawy programowej. W związku z tym jest to zupełnie naturalne, że nauczyciel też będzie miał pewne wymagania w stosunku do dziecka. Ale żeby mieć te wymagania w stosunku do dziecka, to te wymagania muszą być dostosowane do okresu rozwojowego, w którym jest dziecko. I nie należy od dzieci młodszych oczekiwać czegoś, co jest ponad ich kompetencje poznawcze czy społeczne. Jeśli dziecko nie potrafi samodzielnie rozwiązywać jeszcze konfliktów na etapie, kiedy dopiero się tego uczy, to nie należy oczekiwać, że ono samo rozwiąże wszystko. Wtedy te dzieci przychodzą i komunikują, że coś się wydarzyło w grupie. I od tego, co zrobi nauczyciel, będzie często zależało, jak to dziecko w przyszłości poradzi sobie również z rozwiązywaniem problemów. To jest czas, że dziecko zwraca się do dorosłego o pomoc w rozwiązaniu jakiegoś konfliktu w grupie, i nauczyciel powinien także odpowiednio zareagować. Nie tak, że z całą pewnością to ten jeden jest winien i koniec, tylko tę sytuację należy, mówiąc kolokwialnie, przegadać.

– Czyli pokazać: teraz Ty posłuchaj jego, teraz on posłucha Ciebie, zastanówmy się nad jedną perspektywą, nad drugą perspektywą, znajdźmy środek i wspólne rozwiązanie.

– Dokładnie tak. I to jest też nauka empatyzowania. Czyli tego, że ja uczę się, że to, co robię, może wywołać w Tobie określony stan emocjonalny. To znaczy, że jeśli ja sprawię Ci przykrość, to Ty możesz być smutny, jeśli ja przekroczę Twoje granice, to Ty możesz być zły. Tych wszystkich rzeczy dzieci mogą uczyć się z powodzeniem w placówkach szkolnych. Myślę, że nauczyciel to jest właściwa osoba, która może dzieci wyposażać w takie kompetencje. To tyle, jeśli chodzi o tematykę komunikacji społecznej. Zachęcamy bardzo serdecznie nauczycieli do tego, żeby rozwijać empatię i tolerancję w codziennych sytuacjach. Nauczyciel jest wzorem do naśladowania, i powinien takim wzorem być. Nauczyciel jest autorytetem szczególnie w tym pierwszym okresie. Natomiast jest jeszcze jeden aspekt, o którym nauczyciele powinni pamiętać, że pewien okres w życiu młodego człowieka, zwłaszcza w życiu człowieka, który dorasta, kiedy dorosły zostaje odsunięty trochę od tego piedestału albo niekiedy brutalnie zrzucony z tego piedestału – to jest coś, z czym zmierzają się dorośli, także nauczyciele. Kiedy przechodzimy w ten okres rozwojowy ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych, czyli zaczynamy umieć myśleć abstrakcyjnie, kiedy grupa staje się tym punktem odniesienia – kim jestem? kim będę? kim mam prawo być w życiu? – jest to potencjalnie pewna trudność dla nauczycieli, ponieważ nie są już oni autorytetami, jak wcześniej. I tutaj nauczyciele powinni trochę zejść z piedestału, dać dziecku możliwość, żeby postawiło na tym piedestale kogoś innego.

– Ale też dać uczniom, dzieciom, młodzieży możliwość pokazać co ja myślę, jak ja uważam, jakie jest moje zdanie, że ono może być również wzięte pod uwagę, że to nie jest tak, że nauczyciel jest osobą która wyznacza tylko różne prawidłowości, nie przyjmuje tego, co jest ze strony młodzieży.

– Dokładnie tak, a zatem, już konkludując, mamy pewne wskazówki: po pierwsze modeluj empatyczne zachowanie, po drugie promuj kulturę szacunku i tolerancji, po trzecie ucz strategii rozwiązywania konfliktów, po czwarte rozwijaj w dziecku umiejętności komunikacyjne i przede wszystkim dawaj pozytywne wzorce. Bardzo dziękujemy za dziś i zapraszamy na kolejny odcinek.

Podcast zrealizowano w ramach projektu „Nie jesteś sam” finansowanego z Budżetu Obywatelskiego miasta stołecznego Warszawy na rok 2024. Nagranie wykonano w studiu FabLab Pobite Gary! Realizacja: Centrum Wspierania Rodzin „Rodzinna Warszawa”.