L13: Skąd się wzięły nazyw ulic?

O lekcji w plenerze można poinformować uczniów np. tydzień wcześniej. Z odpowiednim wyprzedzeniem należy również wybrać trasę wycieczki, tak aby dobrać ulice w sposób zróżnicowany w stosunku do ich nazw.

Na początku nauczyciel wyjaśnia podstawowe zasady dotyczące nazewnictwa miejskiego. Wskazuje na dwie podstawowe grupy – nazwy mające wartość realnoznaczeniową (pierwotne) i nieposiadające wartości realnoznaczeniowej (wtórne). Wspólnie z uczniami próbuje wymienić przykłady wszystkich
grup podanych w Bazie wiedzy dla prowadzącego zajęcia (punkt 1, a-f). W dalszej części podkreśla, że nazewnictwo to proces, który trwa na przestrzeni wieków i nadal ewoluuje.

Nauczyciel przedstawia typy znaczeniowe w polskim systemie nazewnictwa. Przedstawiając uczniom poszczególne pochodzenie nazw ulic, stara się włączać ich w odpowiedzi i ewentualnie korygować błędy. W dalszej części może zapisać typy znaczeniowe na tablicy bądź rozdać uczniom materiały przygotowane wcześniej. Na podstawie tego młodszym klasom proponuje ćwiczenie, aby każdy zapisał w zeszycie ulicę, na której mieszka i spróbował zakwalifikować pochodzenie jej nazwy. Ćwiczenie można kontynuować, prosząc o opisanie ulicy, na której mieszka wujek, babcia, kolega, etc. Starszych uczniów nauczyciel dzieli na kilka grup. Każda z grup, korzystając z przygotowanego wcześniej planu miasta, ma za zadanie wyszukać nazwy ulic należących do konkretnych grup znaczeniowych – np. grupa 1 nazwy ulic od nazw osobowych, grupa 2 topograficzne nazwy ulic, grupa 3 – pamiątkowe nazwy ulic, etc.

Nauczyciel przypomina uczniom, że proces nazewnictwa miejskiego trwa nieprzerwanie od stuleci i cały czas ewoluuje. Wskazuje, że u podstawy sytemu nazewnictwa legła zasada motywacji realnoznaczeniowej, tj. ścisłego związku nazwy z obiektem (np. ul. Kościelna od znajdującego się kościoła). Podkreśla, że obecnie najwięcej nazw ulic jest z grupy nazw pamiątkowych, co może w przyszłości zaburzyć całość systemu. Nauczyciel tłumaczy uczniom, iż nazewnictwo miejskie jest ważnym świadkiem historii i elementem dziedzictwa kulturowego. Dokumentuje bowiem nie tylko dzieje miasta, lecz także równoległy rozwój miast w często bardzo różnych okresach historii. Podkreśla olbrzymią wartość edukacyjną i kulturową nazewnictwa miejskiego, które należy do niematerialnego dziedzictwa kulturowego i podlegać powinno ochronie prawnej jak zabytki materialne. Nauczyciel zwraca uwagę na potrzebę popularyzacji zagadnień związanych z ochroną nazewnictwa, jak również zapobieganie destrukcji systemu przez utrzymanie proporcjonalnej reprezentacji poszczególnych typów nazw.

Nauczyciel przekazuje uczniom pracę domową (do wyboru):
a) opisanie trasy spacerowej, która swoim szlakiem obejmie możliwe największą liczbę ulic z różnymi typami nazewnictwa,
b) wypracowanie nt. Zespołu Nazewnictwa Miejskiego Warszawy,
c) opisanie historii nazw ulic, które na przestrzeni lat zmieniły swoją nazwę bądź w ogóle przestały istnieć.