L01: Warszawa w powieści Lalka Bolesława Prusa

Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że sytuacja w zaborze rosyjskim w drugiej połowie XIX wieku była dla Polaków tragiczna. Było to efektem represji po przegranym powstaniu styczniowym. Zlikwidowano autonomię Królestwa Polskiego łącznie z jego nazwą, stosując określenie „Kraj Przywiślański”.

Wzrost tendencji rusyfikacyjnych doprowadził do likwidacji resztek autonomii naukowo-oświatowej, wraz z zakazem używania języka polskiego w szkołach. Czasy zaboru rosyjskiego nie były proste również dla ówczesnych twórców. Stąd od pierwszego wydania do 1935 r. powieść funkcjonowała w formie okaleczonej przez carską cenzurę.

Lalka to powieść osadzona głównie w drugiej połowie XIX w. Posiada wiele cech powieści realistycznej, wspomniane są liczne wydarzenia i postacie autentyczne. Sama historia powieści dzieje się na tle szerokiej panoramy społecznej Warszawy. Bolesław Prus przedstawia dokładną topografię miasta i życie wszystkich warstw społecznych: są tu arystokratyczne salony, kamienice mieszczańskie, dzielnice biedoty, kościoły, sądy, urzędy, teatry czy parki. Autor bardzo realistycznie przedstawia olbrzymie dysproporcje szczególnie miedzy przedstawicielami warstw bogatszych (arystokracja, zamożni mieszczanie, kupcy i przedsiębiorcy) i biedniejszych (robotnicy, studenci, warszawska biedota).

Nauczyciel wraz z uczniami wybiera liczbę punktów na trasie (propozycje tras są zamieszczone w Bazie wiedzy dla prowadzącego zajęcia), gdzie zostaną przedstawione miejsca związane z powieścią.

Dobrym pomysłem będzie przedstawianie przez nauczyciela tylko miejsc, a określenie związku z powieścią może nastąpić przez uczniów. W przypadku błędu lub niedomówień, nauczyciel może skorygować wypowiedź. Nauczyciel może również poprosić uczniów o wskazanie miejsc, które nie zostały określone w trasie spacerowej, a występują w powieści – np. Pola Mokotowskie (wyścigi konne), Rogatki Mokotowskie, Pawiak, Cytadela, plac Grzybowski, Dolina Szwajcarska, Kolumna Zygmunta, „żydowskie” ulice: Elektoralna, Nalewki, Świętojerska, czy inne miejsca: Praga, Saska Kępa, Powązki, dworzec kolei wiedeńskiej etc.

Nauczyciel podkreśla, że Prusowi udało się przedstawić w Lalce szeroką panoramę społeczną Warszawy z końca XIX w., głównie poprzez bogatą charakterystykę warstw społecznych, często skrajnie różniących się od siebie (arystokracja, kupcy, mieszczanie, biedota, żydzi, robotnicy, studenci). Bardzo istotne jest, że w powieści Warszawa jako miasto to też bohater. Jest niezwykłą przestrzenią, która odzwierciedla specyfikę i problemy przedstawianego społeczeństwa. Ścisły jest również opis miasta, który połączony z olbrzymią ilością szczegółów tworzy autentyczną topografię miasta i zgodny z rzeczywistością sposób życia jego mieszkańców.

Nauczyciel zadaje pracę domową – należy napisać krótkie wypracowanie dotyczące miejsc nie wymienionych podczas spaceru a związanych z Bolesławem Prusem w Warszawie. Może to być też rozprawka na temat „Warszawa – tło czy bohater powieści Lalka Bolesława Prusa”?