Uczeń z depresją. Cykl.1/Odc.6

Tagi:

budżet obywatelski | depresja | dla nauczycieli | wsparcie | zaburzenia

Witamy serdecznie w cyklu podcastów „Nie jesteś sam – pierwsza pomoc psychologiczna teraz dla całego miasta”. Witam Was tradycyjnie doktor Ewa Dochowa-Rogalska oraz doktor Agnieszka Siedler. Dziś porozmawiamy o problemach, które mogą dotyczyć dzieci w obszarze nastroju, w tym depresji. To bardzo ważny temat dotyczący borykających się z depresją uczniów oraz tego, jak nauczyciel może wspierać takie dziecko. 

Zacznijmy od tego, dlaczego nauczyciele powinni wiedzieć, czym jest depresja i jak rozpoznać jej oznaki. Zaburzenia depresyjne pojawiają się coraz częściej u dzieci i młodzieży. Jeśli te symptomy depresji rozpoznamy wcześniej, możemy zapobiec eskalacji tych symptomów, zapewnić szybszy dostęp do wsparcia. Nauczyciele spędzają z uczniami wiele godzin dziennie, są w wyjątkowej pozycji, by dostrzec te zmiany w zachowaniu. Takie zmiany, o których mówiłyśmy wcześniej, często są jednymi z najważniejszych sygnałów, które dorosły może dostrzec, obok oczywiście rodziców.

Nauczyciele, którzy potrafią zrozumieć i rozpoznać sygnały depresji, mogą przyczynić się do poprawy stanu ucznia, a także zmniejszyć stygmatyzację związaną z problemami zdrowia psychicznego. Mogą kształtować bardziej otwarte, wspierające środowisko, w którym uczniowie czują się bezpiecznie i mogą dzielić się swoimi problemami. Depresja to stan, który nie mija samoistnie. Nieleczona może prowadzić do bardzo poważnych problemów w funkcjonowaniu, zarówno społecznym, rodzinnym, jak i edukacyjnym, ale jej ryzykiem są samobójstwa i próby samobójcze.

Powiedzmy sobie więc od początku, że depresja to nie tylko smutek, czyli nie jest to zwykły obniżony nastrój. Jak rozpoznać, kiedy mamy do czynienia z depresją, a kiedy jest to po prostu naturalny smutek, związany z jakąś sytuacją? 

Każdy z nas ma czasem gorszy dzień, czasami nawet kilka gorszych dni pod rząd. Jednak depresja to zaburzenie, które wpływa na nasze procesy myślenia, emocje, zachowanie, a nawet stan fizyczny. Na pewno możemy obserwować obniżony nastrój, który jest stały i trwa co najmniej dwa tygodnie, a często dużo dłużej. U dzieci i młodzieży to obniżenie nastroju może wyglądać trochę inaczej: może się objawiać zwiększoną drażliwością, szybką reakcją emocjonalną, a w niektórych przypadkach również zachowaniami agresywnymi. Takie dziecko może czuć się bezwartościowe, mieć negatywne myśli dotyczące siebie lub ciągłe poczucie winy. Inne objawy to zmęczenie, brak energii, nawet do prostych zadań, które wydają się przytłaczające. Dziecko może unikać interakcji z rówieśnikami, bo po prostu nie ma na nie siły. Często może także tracić zainteresowanie aktywnościami, które wcześniej sprawiały mu przyjemność. Zamiast tego preferuje bierne aktywności, jak oglądanie telewizji czy filmików w internecie.

Depresja wpływa również na funkcjonowanie poznawcze – pogarsza się pamięć, koncentracja i zdolność do skupiania uwagi, co może utrudniać naukę. Wyniki w szkole mogą się pogarszać, chociaż często jest to pogorszenie stopniowe. Dziecko stara się dawać sobie radę przez długi czas, ale w pewnym momencie wysiłek staje się zbyt duży. Trudniejsze może być też podejmowanie decyzji. Zaczynają pojawiać się odpowiedzi: „Nie wiem”, „Wszystko mi jedno”, „Nie mam pojęcia, czego chcę”. Charakterystyczne są też problemy ze snem i apetytem – zarówno ich spadek, jak i wzrost. Dziecko może mieć trudności z zasypianiem, wybudzać się w nocy, odczuwać nadmierną senność w ciągu dnia, a także zgłaszać zmęczenie. Bardzo często pojawiają się różnorodne objawy somatyczne, takie jak bóle brzucha czy bóle głowy, które nie mają wyraźnej przyczyny medycznej.

Depresja może inaczej wyglądać u chłopców i dziewcząt. Na pewno w zależności od wieku dziecka, płci oraz innych czynników, objawy mogą się różnić. Jednak najważniejsze, co powinno nas niepokoić, to wszelkie zmiany w zachowaniu. Dziewczynki, które były bardziej towarzyskie, stają się bardziej wycofane. Częściej przeżywają smutek i przygnębienie, natomiast u chłopców depresja może objawiać się agresją, złością, czy reagowaniem w sposób bardziej drażliwy. Zresztą, generalnie u dorosłych mężczyźni także mogą przeżywać depresję inaczej niż kobiety. Z zewnątrz depresja często nie wygląda tak, jak sobie wyobrażamy. Dziecko, mimo że może wyglądać na aktywne i śmiejące się podczas interakcji z kolegami, może przeżywać wewnętrznie trudności. Pomimo tego, że stara się funkcjonować jak zwykle, objawy depresji mogą być subtelne. Zauważmy zmiany w koncentracji, komunikaty „jestem beznadziejny” czy wycofywanie się z interakcji społecznych.

Jeśli zauważamy pogorszenie koncentracji, uwagi, pamięci, a także sygnały takie jak „nie dam rady”, „jestem beznadziejne”, widzimy większe zmęczenie, przygnębienie, łatwość w reagowaniu emocjami, szybsze wycofywanie się z interakcji z rówieśnikami czy mniejszą aktywność w grupie, powinno to nas zaniepokoić.

Poczucie beznadziei to jeden z głównych objawów depresji. Należy również zwrócić uwagę na ogólne poczucie beznadziejności, które może obejmować wrażenie, że życie nie ma sensu. Dobrze jest zauważyć, kiedy dziecko zmienia swoje zachowanie i kiedy te zmiany odbiegają od normy, wynikającej z labilności emocjonalnej, typowej dla wieku. Kiedy nastrój dziecka stale się obniża, warto rozpoznać, że są to momenty, które mogą wydawać się lepsze, ale są to tylko chwilowe poprawy, które nie zmieniają ogólnego dominującego, negatywnego nastroju.

Jak wspierać dziecko w takim stanie? Przede wszystkim należy rozmawiać i zauważyć, że coś się dzieje. Empatyczna rozmowa, w której pokazujemy, że zauważamy zmiany, jest kluczowa. Ważne jest również, by dziecko wiedziało, że może liczyć na wsparcie i że jesteśmy gotowi mu pomóc, doradzić lub po prostu wysłuchać. Czasami dzieci obawiają się mówić o swoich problemach, bo czują, że zostaną odrzucone, niezrozumiane lub że obciążają dorosłych swoimi trudnościami. Dlatego ważne jest zaznaczenie, że jesteśmy otwarci na rozmowę. W niektórych przypadkach konieczna jest rozmowa z rodzicami. Czasami dzieci opowiadają o swoich emocjach, ale nie zawsze potrafią to zrobić. W takich sytuacjach ważne jest, by nauczyciel przekazał rodzicom informację o stanie psychicznym dziecka. Wiele razy taki sygnał od nauczyciela może sprawić, że rodzic podejmie decyzję o konsultacji ze specjalistą. Czasem taki sygnał jest kluczowy, by dziecko uzyskało profesjonalną pomoc. Należy również dbać o kondycję psychiczną dziecka, przypominając rodzicom i opiekunom o znaczeniu snu, diety oraz czasu na odpoczynek i relaks. Dziecko nie powinno żyć tylko nauką i obowiązkami. Jeśli to możliwe, warto zapewnić dziecku wsparcie psychologiczne w szkole oraz organizować zajęcia psychoedukacyjne, które pomogą w rozwoju umiejętności społecznych i emocjonalnych, w rozwoju zdolności do radzenia sobie z różny problemami.

W depresji dziecko potrzebuje wsparcia i bardzo często jest to wsparcie profesjonalisty i tutaj jest ono nie do przecenienia, w związku z tym depresja nie jest wymysłem dziecka. Jest to choroba, jest to zaburzenie, które się leczy, dodatkowo leczy się też z powodzeniem, to znaczy rzeczywiście ta pomoc jest po prostu możliwa.

 Dziękujemy za wysłuchanie podcastu.

 Podcast zrealizowano w ramach projektu „Nie jesteś sam” finansowanego z Budżetu Obywatelskiego miasta stołecznego Warszawy na rok 2024. Nagranie wykonano w studiu FabLab Pobite Gary! Realizacja: Centrum Wspierania Rodzin „Rodzinna Warszawa”.